PRACE DYPLOMOWE

Problematyka Ochron Kompleksowego Dzieła Sztuki Współczesnej na podstawie Konserwacji i Restauracji dzieła "Uzurpator" autorstwa Józefa Szajny ze zbiorów Galerii Studio

NATALIA ANDRZEJEWSKA

promotor: prof. dr hab.Iwona Szmelter

recenzent: dr hab. Joanna Czernichowska, Prof. ASP

W mojej pracy magisterskiej podejmuję problematykę ochrony integralności kompleksowego dzieła sztuki współczesnej. Analizę wszechstronnej ochrony tożsamości dzieła wykorzystującego różne media opieram na kompozycji przestrzennej „Uzurpator” autorstwa Józefa Szajny. Case studies dotyczą environment „Replika” powstałego w 1971 roku, do którego należy „Uzurpator”. Poprzez opis twórczości artysty W kontekście faktów biograﬁcznych, zagadnień historycznych i ikonograﬁcznych dotyczących environment Szajny oraz określenie szeroko pojmowanej struktury dzieła: materialnej i ideowej definiuje to dzieło jako przykład sztuki totalnej.

Projekt konserwatorski zakłada ochronę tożsamości dzieła poprzez zachowanie równowagi pomiędzy konserwacją i selektywną restauracja materii a odtworzeniem idei i funkcji dzieła. Przeprowadzone prace konserwatorsko - restauratorskie opierają się na zabiegach stabilizujących i utrwalających złożoną strukturę dzieła „Uzurpator”. Zakres prac konserwatorskich został sformułowany przy założeniu jak najmniejszej ingerencji w estetykę obiektu. Konserwacja proﬁlaktyczna obejmuje wykonanie opakowania służącego do długoterminowego przechowywania dzieła W magazynie galerii Wraz Z informacją 0 obchodzeniu się z obiektem. Zawarta systematyzacja barwnej historii tego elementu environment oraz jego pogłębiona analiza stylistyczna dopełnia celu niniejszej pracy magisterskiej: przywrócenia integralności kompleksowego dzieła sztuki współczesnej.

Zespolenie całości dzieła ze względu na potrzebę jego re-ekspozycji wynika z nowych wartości i cech dzisiejszej sztuki wizualnej i wymaga podejścia wielo-dyscyplinarnego do procesu konserwacji. W mojej pracy przedstawiam sposoby ochrony integralności dzieła, które predestynują jego pełne zrozumienie umożliwiając Opiekę konserwatorską bez niebezpieczeństwa nadinterpretacji. Rozpoznanie identyfikacja struktury materialnej dzieła oraz Jego symbolicznego znaczenia determinuje zachowanie tożsamości kompleksowego dzieła sztuki współczesnej. Stanowi to wyzwanie dla opiekuna i konserwatora.

Słowa kluczowe: sztuka współczesna, environment, kompleksowa ochrona konserwatorsko-kuratorska, konserwacja-restauracja, re-instalacja.

Na skrzyżowaniu dróg twórczego myślenia.

Zachowanie integralności kompleksowego dzieła sztuki współczesnej wyzwaniem dla opiekuna i konserwatora

NATALIA ANDRZEJEWSKA

promotor: prof. dr hab. Iwona Szmelter

Obszar w którym znajduje się dziś sztuka - obejmująca wielowymiarowe zagadnienia i poruszająca nowe obszary estetyki - wymaga wypracowania nowego języka od konserwatora - kuratora, który umożliwi nawiązanie twórczego, interdyscyplinarnego dialogu z twórcą. Zagadnienie ochrony konserwatorsko - kuratoryjnej dzieł sztuki o charakterze integrującym różne media jest zaprezentowane w odniesieniu do korespondencji sztuk W perspektywie historycznej, obejmującej różnorodne zagadnienia estetyczne. Historia tego zjawiska oraz jego kulturowych konotacji jest istotna z punktu widzenia uchwycenia elementów genezy dzieła totalnego Environment Józefa Szajny jest kompleksową instalacją łączącą elementy o charakterze materialnym i niematerialmym: tradycyjne rzeźby - kukły, rekwizyty - ready-mades z efektami typowymi dla przestrzeni teatralnej. Józef Szajna w poszukiwaniu znaków formalnych wyszedł daleko poza świat ówczesnej, polskiej awangardy. Język plastyczny Szajny daje pełny wyraz osobowości twórczej tego artysty totalnego.

Konserwacja poprzez dokumentację to rozwiązanie problemu zachowania autentyzmu dzieła sztuki mającej cechy Gusamlkunstwerk. Dawny charakter kolekcji muzeum i galerii to zbiór przedmiotów. Dziś stajemy przed problemem kolekcjonowania dzieł odległych od tradycyjnych dyscyplin „sztuk pięknych” : hybrydowych, kompleksowych, W tym także będących częściowo lub całkowicie przykładami sztuki efemerycznej. Podąża za tym zagadnienie prezentacji dzieł w sposób poszerzony o kontekst ideowy, społeczny i indywidualność artystyczną Twórcy.

Niezwykle dużo w kwestii dokumentacji dzieł integrujących różne media zostało osiągnięte w ostatniej dekadzie, jednakże nadal ów problem stanowi wyzwanie dla konserwatora - kuratora. Procedury dokumentacji są usprawniane przez tworzenie sieci różnych inicjatyw oraz dalsze opracowywanie modeli, standardów i narzędzi oraz przeprowadzanie szkoleń. Formy dokumentacji konserwatorskiej zawierające różne strategie ochrony dzieł interdyscyplinamych i efemerycznych: rekonstrukcję, reenacment, emulację oraz reinterpretację, wchodzą powoli do repertuaru powszechnie stosowanych metod ochrony dziedzictwa kultury na świecie. Moment ponownej ekspozycji dzieła integrującego różne media jest kluczowym sprawdzianem dla efektywności strategii jego ochrony. Konkretne programy opracowywane przez naukowców, konserwatorów i artystów mają na celu wyartykułowanie odpowiedzi na pytania jak eksponować dzieła 0 skomplikowanej strukturze, związane z konkretną przestrzenią, zawierające elementy zakładające interakcję z odbiorcą, w końcu - jak prezentować dzieła zawierające elementy performatywne. Opis tego zagadnienia został uzupełniony o wywiad ze Zbigniewem Warpechowskim - jednym z pierwszych artystów na świecie, którzy zaczęli zajmować się sztuką performance i pionierem tego typu działań w Polsce.

Słowa kluczowe" sztuka Współczesna, Gesamtkunstwerk, environment, kompleksowa ochrona konserwatorsko-kuratorska, dokumentacja, re-instalacja

Problematyka konserwacji-restauracji obrazu sztalugowego „Całun” Tadeusza Dominika ze zbiorów Krzysztofa Musiała, Galeria ,,Atak”

BEATA BLIZIŃSKA
promotor: prof. dr hab. Iwona Szmelter

recenzent: dr Monika Jadzińska

Problematyka konserwacji-restauracji obrazu sztalugowego „Całun” Tadeusza Dominika ze zbiorów Krzysztofa Musiała, Galeria ,,aTak". Tom la niniejszej pracy magisterskiej jest opisem zagadnień dotyczących warstwy przedstawieniowej obrazu sztalugowego „Całun” autorstwa Tadeusza Dominika, oraz problematyki konserwacji tego dzieła sztuki. W pracy zawarty jest rozdział dotyczący zmiany tytułu, której dokonano w trakcie konserwacji, oraz opisany jest jej szeroki kontekst metafizyczny w oparciu między innymi o koncepcje teorii sztuki Cesare Brandi'ego oraz psychofizjologię postrzegania. Zawarta jest w niniejszym tomie również dokumentacja badań chemicznych próbek pobranych ze wspomnianego obrazu, a także opis przebiegu jego konserwacji-restauracji. W załączniku jest transkrypcja wywiadu z autorem obrazu.

Słowa kluczowe: konserwacja, płótno, lata 50., żywica winylowa, technika mieszana, znaczenie tytułu.

Zagadnienia konserwatorskie związane z historią malarstwa na płótnie w zakresie wprowadzenia nietradycyjny materiałów i technik

BEATA BLIZIŃSKA
promotor: prof. dr hab. Iwona Szmelter

recenzent: dr Monika Jadzińska

Niniejsza praca magisterska zawierająca krótką historię technik i technologii malarskich z naciskiem na Przełom technologiczny, który dokonał się w malarskich środowiskach akademickich w ciągu XlX wieku. Opisano również pojawienie się farb o spoiwach syntetycznych w XX wieku. Spoiwa te są wymienione i opisane. ich pierwszym użytkownikiem wykorzystującym je dla celów sztuki był Alfaro Siqueíros. Jego fascynacja nietradycyjnymi farbami zainspirowała Jacksona Pollocka a potem wielu innych.

Praca zawiera opis prostych metod identyfikacji tworzyw sztucznych takie jak: test paznokciowy, test gorącej igły, test gorącej wody, a także piroliza, spalanie, reakcje mikrochemiczne. Podane są szczegółowe dane i tabele wyników pozwalające na wykonanie analizy i identyfikację tworzywa sztucznego. W załączniku jest tabela rozpuszczalności polimerów pomocna przy podejmowaniu decyzji konserwatorskich. Podano również międzynarodowe skróty nazw polimerów.

Słowa kluczowe: sztuka współczesna, polimer, syntetyczne, sztuczne, identyfikacja.

Praca magisterska w zakresie konserwacji – restauracji trzech obrazów autorstwa Jerzego Stajudy powstałych w końcu lat 50-tych xx wieku w technice olejnej na podłożu papierowym, pochodzących z Muzeum Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Dokumentacja prac konserwatorskich i restauratorskich

AGATA CZURYŁO
promotor: dr Joanna Czernichowska

recenzent: prof. dr hab. Iwona Szmelter

Przedmiotem l tomu mojej pracy magisterskiej w zakresie konserwacji i restauracji są trzy wczesne obrazy Jerzego Stajudy. Najprawdopodobniej w ll połowie lat 50 tych XX wieku, jeszcze w studenckich artysty. Obejmuje Je wspólna dokumentacja. Opracowanie Krajobraz z wyoranymi zębami, powstałego w 1968 roku, dołączone zostało jako odrębna dokumentacja ze względu na odmienność technologiczną konserwatorską. Wszystkie cztery malowidła pochodzą z Muzeum Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie wraz z ponad dziewięcioma tysiącami innych obiektów autorstwa Jerzego Stajudy, przekazane zostały w depozyt przez spadkobierców artysty. W II tomie pracy zawarto dysertację magisterską o malarstwie Jerzego Stajudy (O malarstwie Stajudy ,,í innych takich "), napisaną pod kierunkiem dr hab. Marii Poprzęckiej w Instytucie Historii Sztuki na wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, pełniącą za zgodą Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, funkcję aneksu teoretycznego.

O malarstwie Stajudy i „innych takich”. Przemyślenia wstępne

AGATA CZURYŁO
promotor: prof. dr hab. Maria Poprzęcka

Nie będzie to monografia, ani nawet jej wycinek. Wydaje mi się że o takiej postaci, jaka był Jerzy Stajuda, napisanie po prostu pracy osadzonej w ryzach chronologii byłoby zbyt proste, nawet nieuczciwe. Jego osobowość zmusiła mnie do innego spojrzenia na problem twórczości.

Początkowo chciałam pisać wyłącznie o malarstwie. Zagłębiając się w temat, zrozumiałam, że granica między obrazami Stajudy a „innymi takimi” jest nieuchwytna. Malarstwo, muzyka, poezja wydają się W tym przypadku tak zespolone, że nie sposób ich oddzielić - byłaby to operacja na żywym organizmie, brutalna, wręcz nieludzka. Dlatego, wciąż traktując malarstwo jako temat przewodni, nie mogę nie zauważać miejsc, w których przeplata się ono ż innymi pasjami, wreszcie - z samym życiem. Mam nadzieję, że zdołam naświetlić moje fascynacje osobą Jerzego Stajudy. Czynię z Niego nie tylko podmiot rozważań, ale również swojego patrona. Może spojrzy z zaświatów? Był, a w zasadzie Go nie było, nie ma Go, a jest Tacy malarze nigdy się nie zestarzeją. Umarł w kwiecie swej twórczości, w kwiecie wieku właściwie, i zostawił sztukę, która była, jest i będzie.

2014_NYR_02893_0433_000(alfred_jensen_great_indeed_is_the_art_of_numbering093210).jpg

Malarstwo marynistyczne - wybrane zagadnienia z dziejów gatunku. Alfred Jensen i jego twórczość jako suma doświadczeń plastyki morskiej oraz przykład malarstwa marynistycznego przełomu XIX i XX wieku.

MAŁGORZATA GODZISZ
promotor: dr Marcin Zgliński

Rozpoczynając rozważania nad powyższym tematem należałoby zadać pytanie, czy jesteśmy w stanie wyobrazić sobie dzieje malarstwa bez przedstawień, które można by określić mianem marynistycznych' czy zabytkowe Pałacowe wnętrza, sale muzealne, zbiory kolekcjonerów lub Ściany galerii Sztuki "mogłyby obyć się bez choć jednego widoku wzburzonego morza, statku unoszonego przez spienione fale, zachodu słońca nad taﬂą wody? Na czym polega fenomen niesamowitej popularności jaką przez wieki ten temat osiągnął w sztuce?

Niniejsza Praca nie ma na celu przedstawienia genezy malarstwa marynistycznego ani też dokładnego prześledzenia etapów jego rozwoju w kolejnych wiekach i okresach artystycznych nie jest też opracowaniem systematzującym poszczególne nurty w malarstwie morskim, czy też chronologiczną prezencją najwybitniejszych sylwetek malarzy tego kierunku. Stanowi próbę odpowiedzi na kilka zasadniczych pytań, które nasuwają się podczas rozważań nad tematem, tak często podejmowanym w malarstwie od momentu, kiedy człowiek odważył się wypłynąć w morze.

Mariny były i nadal są obecne wszędzie, a ich popularność wynika z tego, iż każdy może dostrzec w nich coś innego, bowiem niezależnie od epoki, w jakiej powstały, są one nacechowane silnym ładunkiem emocjonalnym. Od wieków temat morza budził w ludziach skrajne uczucia: lęk i zachwycenie, niepokój i poczucie ukojenia, pokorę i chęć zapanowania nad siłami natury. Wywoływał skojarzenia religijne, odniesienia patriotyczne, przemyślenia egzystencjalne. Inspirował do sięgania po to, co odległe, nieznane, fascynujące. Przypominał o najprostszych wartościach życia ludzkiego. Symbolizował zagrożenie, ale dawał również nadzieję na ocalenie, budził poczucie wolności i rządzę przygody. Morze jest źródłem pożywienia; morze jest drogą - najtańszą, najdogodniejszą i bezpańską; morze jest środkiem potęgi; morze jest wreszcie źródłem doznań - przeżyciem.

W rozdziale pierwszym poniższej pracy przedstawiono informacje o źródłach ikonograﬁcznych plastyki marynistycznej, zarówno mitologicznych, jak i biblijnych, Rozdział drugi poświęcony jest uściśleniu pojęcia „marynistyki” oraz krótkiej charakterystyce poszczególnych rodzajów marin. Jest w nim również mowa o prekursorach poszczególnych nurtów tego gatunku, wywodzących się z grona XVII-wiecznych malarzy niderlandzkich, pierwszych dziełach z tego kręgu, oraz ich wczesnych technikach i konwencjach. Rozdział trzeci zawiera charakterystykę realiów społecznych i artystycznych siedemnastowiecznych Niderlandów, uznawanych za kolebkę malarstwa marynistycznego. Stanowi również próbę analizy związków miedzy rozkwitem marynistyki a specyﬁką epoki, która ją zrodziła. W rozdziale czwartym zawarto informacje o podwójnym znaczeniu przedstawień morskich, czyli o ukrytej symbolice motywów często powtarzających się w malarstwie marynistycznym. Rozdział piąty porusza zagadnienie zarówno kontynuacji, jak i nawiązań do tradycji niderlandzkiego malarstwa morskiego w wiekach późniejszych.

Praca ta ma na celu także przedstawienie tła historycznego służącego prezentacji sylwetki prof. Alfreda Jensena, malarza marynisty, którego obraz jest przedmiotem niniejszej pracy magisterskiej z zakresu konserwacji. Jego życiu i dokonaniom artystycznym, oraz realiom epoki, w której narodziła się jego sztuka, poświęcony jest rozdział szósty. Poniższa praca nie wyczerpuje tematu i nie stanowi kompendium wiedzy z zakresu historii i charakterystyki malarstwa marynistycznego, ma ona jedynie zaznaczyć najistotniejsze aspekty w dziejach rozwoju tego gatunku. Przytoczony w niej opis zjawisk społecznych i artystycznych, kształtujących przez wieki typ pejzażu morskiego, ma służyć lepszemu zrozumieniu tematu oraz wskazaniu podobieństw i różnic między warunkami rozwoju marynistyki w wiekach dawniejszych i w czasie współczesnym malarzowi, którego obraz był przedmiotem konserwacji. Umożliwia to ustosunkowanie się do jego dorobku artystycznego, przy uwzględnieniu zarówno nawiązań do tradycyjnych konwencji marynistycznych wypracowanych W przeszłości, jak i odniesień do realiów miejsca i czasu, które ukształtowały tego malarza.

Konserwacja i restauracja obrazów Piotra Potworowskiego: "Studio Tańska", "Kompozycja pozioma", "Akt w fiolecie" oraz "Collage na drzwiach"

MAGDALENA KIJANKO
promotor: prof. dr hab. Iwona Szmelter

recenzent: prof. Maria Lubryczyńska

Piotr Potworowski jako malarz materii i jego inspiracje sztuką Alberta Burri

MAGDALENA KIJANKO
promotor: st. wykł. Joanna Sosnowska

Tadeusz Piotr Potworowski był niewątpliwie nieprzeciętną indywidualnością, artystą, którego twórczość budzi zachwyt, jednocześnie nie pozwalając na jednoznaczną jej interpretację. Jerzy Wolff pisze o nim jako o "prawdziwym artyście", któremu sztuka "wypełniała życie aż po brzegi od zawsze". Nieustanne poszukiwania malarskie Potworowskiego skupiają się wokół tematu materii. Pisał, że musi "znaleźć nowy sposób malowania swoich wrażeń". Jego eksperymenty twórcze w budowaniu ekspresji dzieła wiążą go z włoskim artystą Alberto Burri'm. Materiały stosowane przez Burriego - zaczerpnięte z rzeczywistości - naklejone na płaszczyznę obrazu zmieniały całkowicie swoje znaczenie i charakter dzieła, oddziaływały silnie na wyobraźnię. Wywarło to wrażenie na Potworowskim do tego stopnia, że zdecydował się sam na użycie podobnych środków.

Obaj artyści dostrzegając w prostym, zużytym przedmiocie jego surowe piękno i metaforę, wpłynęli na zmianę koncepcji piękna w sztuce, a tym samym zapisali się na stałe w jej historii. W mojej pracy pragnę przedstawić sylwetki obu twórców, szczególny nacisk kładąc na ich wzajemne powiązania artystyczne, podobieństwa i różnice w ich malarstwie.

Powodem podjęcia przeze mnie tego tematu jest z jednej strony dostęp do nieznanych dotąd dzieł Piotra Potworowskiego, które stały się przedmiotem mojej pracy dyplomowej w zakresie konserwacji i restauracji, a z drugiej strony nawiązanie kontaktów z Jego synem - Janem Potworowskim, żoną Doreen Heaton oraz Fundacją Piotra Potworowskiego. Zachwyt artysty malarstwem Alberta Burri zrozumiałam mając możliwość bezpośredniego kontaktu z tymi pracami podczas pobytu stypendialnego we Włoszech. Dzięki tym przesłankom wydała mi się zrozumiałą siła inspirująca tych dzieł, której nie potraﬁł się oprzeć nie tylko Piotr Potworowski, ale też inni znakomici malarze polscy, jak Aleksander Kobzdej, Józef Szajna, Bronisław Kierzkowski.

Zagadnienia i problemy konserwacji i restauracji poliestrowej rzeźby Kaprys Aliny Szapocznikow, depozytu Piotra Stanisławskiego w zbiorach kolekcji „Znaki czasu” w Muzeum Narodowym w Poznaniu

URSZULA KUSZ
promotor: prof. dr hab. Iwona Szmelter

recenzent: prof. Maria Lubryczyńska

Przedstawiony w niniejszej pracy projekt konserwacji i restauracji interdyscyplinarnej rzeźby „Kaprysy” Aliny Szapocznikow przedstawia szereg nowatorskich zagadnień na polu technik konserwatorskich a także kompleksowej opieki nad spuścizną sztuki nowoczesnej, gdzie należy w równym stopniu dbać o nietrwałe materiały jak i ulotne przesłanie i ideę dzieł. Niniejsze opracowanie dokumentuje i obrazuje kolejne etapy prac, zawiera szkic biograficzny Aliny Szapocznikow i krótką charakterystykę jej twórczości widzianą przez pryzmat ówcześnie panujących trendów w zakresie sztuk pięknych.

W związku z charakterem dzieła niezbędne stało się zanalizowanie tematu zniszczeń danych tworzyw, objawów i konsekwencji wemji deterioracji, oraz możliwości jej zahamowania. Dlatego też opracowanie zawiera opisy zastosowanych materiałów, ich właściwości i rodowód chemiczny, oraz wpływ procesów starzenia się i degradacji; pełną dokumentację konserwatorską - włączając zdjęcia, rysunki i opisy przeprowadzonych badań oraz analiz chemicznych opisy technologiczne materiałów, oraz każdorazowo- uzasadnienie ich użycia. Wszystkie te zagadnienia a niekiedy ich aspekty korespondują ze specyfiką „Kaprysu” i miały zasadniczy wpływ na opracowanie niniejszego projektu postępowania konserwatorskiego.

Problematyka techniki, technologii oraz starzenia się i konserwacji obiektów sztuki współczesnej opartych na tworzywach sztucznych

URSZULA KUSZ
promotor: prof. dr hab. Iwona Szmelter

recenzent: prof. Maria Lubryczyńska

„Problematyka techniki, technologii oraz starzenia się i konserwacji obiektów sztuki współczesnej opartych na tworzywach sztucznych”. Postępujący rozwój przemysłu chemicznego i nowych technologii w zakresie tworzyw sztucznych odzwierciedla się ich coraz powszechniejszą obecnością w warsztacie współczesnych artystów, a tym samym w obrębie działalności konserwatorów dzieł sztuki.

Punktem odniesienia podczas wyboru zagadnień do tej pracy były moje doświadczenia zebrane w trakcie Kaprysu, obiektu opartego na tworzywach sztucznych o interdyscyplinarnym charakterze, dotyczącym tak technologii jak i konserwacji i restauracji. Podczas podejmowania decyzji i projektowania modelu postępowania konserwatorskiego spotkałam się z takimi zagadnieniami jak starzenie się i degradacja polimerów, konsekwencje i możliwości zahamowania tego procesu, oraz jego wpływ na ekspresję dzieła w związku z tym, omawiane przeze mnie obiekty pochodzą chronologicznie z tego samego czasu, co „Kaprys”, mają podobne zniszczenia, lub też problematykę zabezpieczania i ekspozycji.

Wybór konkretnych przykładów tworzyw, związków, zagadnień technologicznych lub konserwatorskich oparłam również odnosząc się do doświadczeń z tego zakresu. Opracowane przeze mnie w kolejnych rozdziałach zagadnienia obejmują przede wszystkim interdyscyplinarne przykłady dzieł sztuki o syntetycznym rodowodzie - tak w sensie technologicznym jak i w postępowaniu konserwatorskim.

Problematyka konserwacji i restauracji rzeźby poliestrowej „Podróż” autorstwa Aliny Szapocznikow ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi

AGNIESZKA WIELOCHA
promotor: prof. dr hab. Iwona Szmelter

recenzent: prof. Maria Lubryczyńska

Problematyka konserwacji i restauracji rzeźby poliestrowej „Podróż” autorstwa Aliny Szapocznikow ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi .Opis zagadnień związanych z konserwacją i restauracją poliestrowej rzeźby „Podróż”, autorstwa jednej Z najbardziej znanych polskich artystek współczesnych Aliny Szapocznikow.

Rzeźba przedstawia nagą postać kobiecą w okularach - pilotkach, w pozie osoby prowadzącej pojazd mechaniczny. Brakuje jej jednak fotela i kierownicy - zawieszona jest w powietrzu w pozycji przerczącej prawom grawitacji. Opiera się jedynie na stopach, przymocowanych do ciężkiej, metalowej podstawy. Rzeźbiarka zastosowała w trakcie wykonywania owej pracy oryginalną technologię, polegającą na Iaminowaniu tkaniny szklanej białą, półprzejrzystą żywicą poliestrową. Forma wykonana była na bazie ﬁgury glinianej - „Podróż” jest zatem pustym w środku odlewem, wzmocnionym dodatkowo w partii nóg metalowym stelażem.

Projekt konserwatorski dotyczący „Podróży” obejmował:

Zebranie informacji dotyczących historii oraz techniki zastosowanej w trakcie tworzenia obiektu oraz identyﬁkację użytych tworzyw sztucznych.
Częściowe usunięcie nawarstwień będących efektem błędnie przeprowadzonych poprzednich zabiegów konserwatorskich.
Scalenie oderwanych fragmentów i sklejenie spękań rzeźby z zastosowaniem własnej metody uzupełniania ubytków. '
Konieczność wzmocnienia obiektu dodatkowym stelażem wewnętrznym w partii rąk i nóg, spowodowana utratą naturalnej elastyczności zastosowanego przez autorkę poliestru.
Zaprojektowanie, w ramach konserwacji zapobiegawczej, specjalnej, indywidualnej, wieloﬁlnkcyjnej skrzyni, mającej służyć w przyszłości do transportu i przechowywania rzeźby w magazynach muzealnych.

W ramach realizowanego projektu został przeprowadzony szereg badań ﬁzyko - chemicznych (Spektroskopia Magnetycznego Rezonansu Jądrowego oraz Spektroskopia w podczerwieni z transformacją Fouriera) mających na celu zidentyﬁkowanie zastosowanego oryginalnie tworzywa oraz materiałów użytych w trakcie poprzednich konserwacji. Praca zawiera dodatkowo opis stosowanych metod analizy tworzyw sztucznych w dziełach sztuki współczesnej oraz charakterystykę żywic poliestrowych.

Efektem przeprowadzonych prac jest przywrócenie „Podróży” walorów ekspozycyjnych oraz estetycznych, maksymalnie zbliżonych do oryginalnej idei autorki.

Słowa kluczowe: konserwacja sztuki współczesnej - pakowanie dziel sztuki - opakowanie wielofunkcyjne - żywica poliestrowa - tworzywa sztuczne - żywice syntetyczne - Alina Szapocznikow

Zagadnienia związane z transportem nietypowych obiektów sztuki współczesnej

AGNIESZKA WIELOCHA

promotor: prof. dr hab. Iwona Szmelter

recenzent: prof. Maria Lubryczyńska

Praca dotyczy zagadnień związanych ze specyﬁką planowania transportu nietypowych dzieł sztuki współczesnej, - czyli takich, które odbiegają znacznie od kanonów technologicznych przyjętych w historii sztuki dawnej i które, ze względu na swoją skomplikowana konstrukcję oraz różnorodność użytych technologii i materiałów, wymagają specjalnej troski oraz niestandardowego traktowania. Opracowanie zasad bezpiecznego transportu dzieł sztuki, jako elementu konserwacji zapobiegawczej, jest niezwykle ważne szczególnie obecnie, w dobie olbrzymiej popularności wystaw czasowych.

Główne postulaty pracy to:

Nadrzędna rola konserwatora w procesie podejmowania decyzji dotyczących wypożyczania i transportu.
Potrzeba zmiany sposobu myślenia na temat pakowania obiektów nietypowych. Promowanie idei wykonywania indywidualnego, wielofunkcyjnego opakowania dla każdego obiektu, takiego, które mogłoby służyć zarówno do transportu, jak i do bezpiecznego przechowywania w magazynach muzealnych.
Konieczność wykonywania tzw. „dokumentacji transportowej”, czyli odpowiednio skonstruowanego zestawu informacji, które umożliwią odpowiednie „traktowanie” obiektu przed transportem, w jego trakcie, oraz po dotarciu do celu podróży.

Przedstawia opis i systematykę zagrożeń związanych z transportem dzieł sztuki oraz przyczyn ich powstawania, a także ogólnie przyjęte standardy konserwatorskie, dotyczące transportu dzieł sztuki. Opracowanie zawiera opisy akcji przewożenia obiektów należących do klasyki dzieł XX wieku. Autorka zwraca uwagę na często popełniane błędy oraz na ,,pięty Achillesowe” całego procesu. Osobny rozdział poświęcony jest strategii projektowania opakowań do przewożenia i przechowywania nietypowych dzieł sztuki, w którym wymienione są i opisane najnowsze i najbardziej popularne materiały, oraz tendencje w tej dziedzinie, wraz z przykładami ich wykorzystania. Jednym z elementów opracowania jest projekt schematu dokumentacji transportowej, wykonany specjalnie z myślą o nietypowych pracach artystów współczesnych. Wyszczególniono i usystematyzowano zadania konserwatora opiekującego się obiektem, w procesie projektowania opakowania oraz przebiegu transportu.

Słowa klucze: konserwacja zapobiegawcza - transport dziel sztuki - konserwacja sztuki współczesnej - pakowanie dzieł sztuki - dokumentacja transportowa - opakowanie wielofunkcyjne.

Problematyka konserwacji i restauracji rzeźby Mariusza Kruka „Rycerz błotny” ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi

JOANNA WAŚKO
promotor: prof. dr hab. Iwona Szmelter

recenzent: prof. Andrzej Koss

Streszczenie pracy: Praca projektowa jest opisem postępowania konserwatorsko- restauratorskiego wobec obiektu Mariusza Kruka „Rycerz ziemny”. Obiekt jest pełno wymiarową rzeźbą stojącą. Szkielet konstrukcyjny tworzą zespawane ze sobą cienkie pręty zbrojeniowe, kształt i formę nadaje rzeźbie skorupa utworzona z bandaża gipsowego wzmocnionego warstwą szarej ziemi z klejem. Wypełnienie rzeźby stanowią gazety. Podstawowym problemem konserwacji „Rycerza ziemnego” była destabilizacja rzeźby wskutek głębokich spękań skorupy ziemno-gipsowej, uniemożliwiająca samodzielne stanie obiektu. Celem zabiegów konserwatorsko-restauratorskich było zatrzymanie destrukcji obiektu, przywrócenie mu postaci i funkcji rzeźby z elementami happeningu oraz jego pełnej wartości ekspozycyjnej. Należało poprawnie rozpoznać obiekt, uzyskać niezbędne informacje od artysty o przesłaniu dzieła, opracować metodę wzmacniającą konstrukcję nośną oraz strukturę spękanej skorupy. Nie spełniające dłużej swojej funkcji wypełnienie rzeźby - gazety, zostały wyjęte i na ich miejsce etapowo wprowadzona została sztywna pianka poliuretanowa Działanie to zostało poprzedzone szeregiem prób i badań mających na celu określenie właściwości ﬁzyko-chemicznych PU. Ten wewnętrzny transfer charakteryzuje główne założenie konserwacji i restauracji obiektu mającej na celu przywrócenie rzeźbie jej właściwości konstrukcyjnych. Ostatnim etapem postępowania konserwatorskiego o charakterze konserwacji prewencyjnej było określenie właściwych dla obiektu warunków bezpiecznej ekspozycji i transportu oraz projekt nowej skrzyni dopasowanej do indywidualnych potrzeb obiektu.

Słowa klucze - Mariusz Kruk, rzeźba, gips, narzut ziemny, konstrukcja metalowa, pianka poliuretanowa, wymiana wypełnienia rzeźby, przywrócenie właściwości strukturalne-konstrukcyjnych

Nietypowe postępowanie konserwatorsko - kuratorskie z obiektami sztuki współczesnej w oparciu o pilotażowe kolekcje międzynarodowe wraz z realizacją projektu w zbiorach Narodowej Galerii Zachęta

JOANNA WAŚKO
promotor: prof. dr hab. Iwona Szmelter

Praca traktuje o postępowaniu konserwatorsko-kuratorskim dotyczącym obiektów sztuki współczesnej. Część pierwsza mająca charakter opisowo - analityczny, traktuje o problemach z jakimi borykają się dziś muzea wobec obiektów sztuki współczesnej. Prezentowana jest charakterystyka obiektów nietradycyjnych, związana z nimi problematyka i rozwiązania konserwatorsko-kuratorskie wybranych pilotażowych obiektów, m.in. z głośnego projektu „Modem Art. Who Cares?”. Proces nowej dokumentacji dzieła współczesnego obejmuje szereg zagadnień; rozpoznanie obiektu poprzez identyﬁkację materiałów i technologii, informacje od producentów, określenie przesłania dzieła poprzez wywiad z artystą; a także szczegółową dokumentację fotograﬁczną i rejestrację video. Zbiory sztuki współczesnej narzucają nowe wymogi i sposoby bezpiecznego działania, dlatego niezbywalne staje się także określenie indywidualnych warunków dla każdego obiektu W przestrzeni muzealnej. W pracy opisany został również plan podejmowania decyzji konserwatorsko-restauratorskich i schemat zapisu danych. Część druga jest próbą opracowania postępowania kuratorsko-konserwatorskiego wobec dziesięciu problematycznych obiektów ze zbiorów Narodowej Galerii Zachęta w Warszawie, z wykorzystaniem doświadczenia zdobytego i przedstawionego w pierwszej części. Każdy z opisywanych obiektów pełni rolę pilotażową i reprezentuje inny zestaw zagadnień.

Słowa klucze: sztuka współczesna, postępowanie konserwatorsko-kuratorskie, nietypowe materiały, plan podejmowania decyzji, formularz zapisu danych, dokumentacja

Nietypowe obiekty sztuki nowoczesnej i współczesnej w konserwacji i restauracji

PIOTR RABICKI
promotor: prof. dr hab. Iwona Szmelter

W swoich poszukiwaniach nad zabezpieczeniem XX wiecznych dzieł sztuki, kuratorzy i konserwatorzy są pochłonięci problemami autentyczności, znaczenia artystycznych intencji i interpretacji. Konserwator, aby ratować dzieło sztuki przed destrukcją bez naruszania jego pierwotnego wyrazu artystycznego zmaga się z zagadnieniami zarówno natury etycznej, jak i technicznej. W tym przypadku jest zdany na indywidualne podejście do każdego obiektu sztuki oraz na siebie, jako badacza, ponieważ przy konserwacji sztuki nowoczesnej nie można wybrać uniwersalnych metod.

Współcześni artyści eksperymentują z materiałami, których pierwotnie nie zamierzano wykorzystywać w celu tworzenia sztuki - od czekolady, ekskrementów, pianek poliuretanowych, trawy, gałęzi, płynów ﬁzjologicznych, do skórek od owoców - materiałów, które są trudne lub niemożliwe do ochrony. Często nie maja rozeznania, co do ich przydatności i odporności na starzenie się. Nie orientują się W zakresie możliwych (lub niemożliwych) kombinacji z nowoczesnymi spoiwami, wzajemnych kombinacji substancji ze sobą, względnie połączeń tych substancji z tworzywami tradycyjnymi. Realizując swoje idee nie zwracają oni często uwagi na uwarunkowania materiałowe lub deklarują nawet zjawiska starzenia się i rozkładu swych dzieł, jako artystycznie zamierzone.

Stan rozkładu i ruiny stał się znów kategorią estetyczną- jak W przypadku spuścizny Puvis de Chavanne. Często neguje się konieczność zachowania dzieł sztuki. Rzecznikiem takiego poglądu jest np. Rene Magritte, któremu „byłoby obojętne gdyby jego obrazy zostały zniszczone”. Charakter niektórych współczesnych obiektów wymaga osobnego objaśnienia. Dla czytelności Wywodu i z potrzeby skrótu odniesienia do literatury, umieszczone W pracy przypisy tłumaczą pojęcia związane ze sztuką powstałą na przestrzeni ostatniego wieku, takie jak: instalacje, enviroments, sztuka konceptualna, videos, komputerowa oraz performance. Dzieła te, stworzone z nietypowych materiałów lub technologii, połączonych w niespodziewany sposób - mogą okazać się nie

tylko zagadką, ale i koszmarem dla konserwatorów przyzwyczajonych do sztuki tradycyjnej w związku z tym nasuwa się pytanie, czy możliwym jest, aby, wszystkie formy sztuki ostatniego stulecia mogły być zabezpieczane? Pytanie to jest powszechnie zadawane we wszystkich muzeach na świecie. Daleko zaawansowane prace prowadzone są w takich instytucjach jak Harvard University Art Museums, Whitney Museum of American Art w Nowym Jorku, Guggenheim Museum w Nowym Jorku, Berlinie i Bilbao, Museum of Modem Art (MOMA) w Nowym Jorku, Tate Gallery w

Londynie, Stedelijk Museum oraz Istitute Collectie Nederland w Amsterdamie, Museu de la Ciéncia de la Fundación La Caixa w Barcelonie borykających się z konserwacją sztuki współczesnej.

Centrum Konserwacji Instytutu Sztuk Pięknych Uniwersytetu Nowy Jork zapowiedziało, że z grantu liczącego 1.95 miliona dolarów, część będzie użyta do szkolenia przyszłych konserwatorów sztuki. W Harwardzie założono Centrum dla Studiów Technicznych nad Sztuką Współczesną. Whitney Museum ma przyznany grant w wysokości 5 milionów dolarów na wspieranie konserwacji i zakłada własny odział konserwacji. W Guggenheim Museum we współpracy z Fundacją Daniel Langlois dla Sztuki, Nauki i Technologii w Montrealu stworzono ambitny projekt, nazwany: Variable Media Initiative (Początek Zmienności Mediów). Na przykładzie doświadczeń i osiągnięć tych znanych placówek będę

chciał zaprezentować, jak z tymi nurtującymi zagadnieniami radzą sobie uznani specjaliści w zakresie konserwacji sztuki współczesnej. Meritum pracy dotyczy trzech dziedzin sztuki ostatniego stulecia, a

mianowicie: sztuki instalacji wraz z environment, sztuki komputerowej oraz video. Pomimo tego, że problemy dotyczące tych dyscyplin są bardzo podobne (zagadnienia dokumentacji, nadinterpretacji znaczenia prac, kondycji materiałów, intencji artysty, i kryteriów dla ochrony) tozdecydowałem się podzielić pracę na pięć rozdziałów, grupujących problemy związane z nietypowymi nowoczesnymi dziełami W swoim wyborze kierowałem się zagadnieniami intencji artysty, gdyż spośród wielu wątków, które podjąłem ten okazał się najbliższy w przypadku próby znalezienia odpowiedzi na to, czy, i w jaki sposób konserwować współczesne dzieła sztuki. Zwykle pierwszą sprawą, którą rozpatruje konserwator jest próba poznania i zrozumienia zamiarów twórcy. Od tego, jaki jest stosunek artysty do swego dzieła zależy cały proces konserwacji. Wielu współczesnych twórców jednak nie chce lub nie zależy im na egzystencji swoich dzieł, i takie przykłady są też zawarte w tej

pracy. Ostatni rozdział dotyczący sztuki komputerowej i video został ułożony tematycznie, ze względu na novum zagadnienia oraz brak powszechnej wiedzy w dziedzinie ochrony tych prac. Przed opisaniem konkretnych obiektów pozwoliłem sobie na przytoczenie reguł, jakimi kierują się konserwatorzy przy próbach zabezpieczenia tego typu sztuki. Rozdziały wraz z podrozdziałami dotyczącymi konkretnych przykładów to:

Obiekty stworzone jako bezpośrednia i spontaniczna reakcja na przestrzeń.
Autorska akceptacja różnych zmian, mogących oddawać, lub też nie pierwotny wizerunek obiektu.
Twórcza świadomość destrukcji.
Nieznajomość intencji artysty, przy próbach znalezienia optymalnych rozwiązań konserwatorskich.
Net i video art, jako nowe dziedziny w konserwacji.

Wybrane problemy wyselekcjonowałem w wyniku studiów literatury anglojęzycznej, zebranej indywidualnie oraz dostępnej w sieci współpracy INCCA - Intemational Network for the Conservation of Contemporary Art, której współtwórcą jest macierzysta Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, a współpracownikami m.in. promotor pracy magisterskiej - prof. Iwona Szmelter oraz asystentka - mgr Monika Jadzińska. Wybór źródeł wynika też z moich zainteresowań dotyczących konserwacji sztuki współczesnej na amerykańskim i zachodnioeuropejskim obszarze kulturowym. Prezentowane obiekty należą już do klasyki sztuki drugiej połowy XX wieku. Są to bardzo znane dzieła, stworzone przez artystów, którzy w ciągu krótkiego czasu zdążyli wejść do kanonu historii sztuki nowoczesnej.

Dokumentacja prac konserwatorskich i restauratorskich polichromowanych kompozycj i przestrzennych pt.: „Apoteoza 11” autorstwa Józefa Szajny i „Sequence” autorstwa Jadwigi Maziarskiej

PIOTR RABICKI
promotor: prof. dr hab. Iwona Szmelter

recenzent: prof. Maria Lubryczyńska

Zagadnienia i problemy konserwacji i restauracji obrazu Artura Nachta-Samborskiego w schronie ze zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego

SYLWIA PAWEŁKOWICZ
promotor: dr Joanna Czernichowska

recenzent: prof. dr hab. Iwona Szmelter

Tematem rozprawy jest konserwacja i restauracja olejnego obrazu Artura Nachta-Samborskiego pt. W schronie wykonanego na płótnie lniano-bawełnianym, który na skutek szeregu czynników (zmiany cieplno-wilgotnościowe, nieprawidłowe użycie syntetycznej Żywicy Paraloid B72) uległ znacznym zniszczeniom. Głównym problemem konserwatorskim była deformacja warstwy malatury, na które składają się w dwie warstwy zaprawy POW, i dwie warstwy malarskie. Kompozycja spodnia przestawia martwą naturę, wierzchnia grupy osób w klaustrofobicznym pomieszczeniu. Konieczne było przeprowadzenie trudnego i żmudnego zabiegu rozciągania płótna oraz oczyszczania lica ze skupisk Paraloidu B72, niestarannie położonych kitów i przemalowań. Poprawiono także adhezję malatury do płótna. Następnie uzupełniono ubytki warstwy zaprawy kitem akrylowym i wykonano retusz naśladowczy. Przeprowadzono również poszukiwania na polu historii sztuki celem ustalenia daty powstania obrazu. Badania specjalistyczne oraz analiza sygnatury artysty wskazują, że obraz powstał najprawdopodobniej w latach 1951-60.

Słowa klucze: zaprawa POW, Paraloid B72, rozciąganie płótna, odkształcenia warstwy malarskiej, sygnatura

Oddziaływanie promieniowania optycznego na obiekty muzealne. Schemat postępowania konserwatorskiego

SYLWIA PAWEŁKOWICZ

promotor: dr Joanna Czernichowska

Zagadnienia konserwacji sztuki współczesnej;

Tom I A, I B „Relief” Jadwigi Maziarskiej,

Tom II „Kompozycja” Jerzego Tchórzewskiego

Tom III obiekt ‘krowa’ „Fangor” Wojciecha Fangora

KATARZYNA MIKSTAL
promotor: prof. dr hab. Iwona Szmelter

recenzent: prof. Maria Lubryczyńska

Przedmiotem rozważań w niniejszej pracy magisterskiej jest konserwacja dzieł sztuki współczesnej, których specyfika odbiega od dzieł w tradycyjnych dyscyplinach sztuk plastycznych.

Przedmiotem dalszych rozważań, towarzyszących części praktycznej pracy magisterskiej jest konserwacja i restauracja trzech obiektów sztuki współczesnej o zróżnicowanych problemach konserwatorskich: „Reliefu” Jadwigi Maziarskiej, „Kompozycji” Jerzego Tchórzewskiego oraz polichromowanej rzeźby przedstawiającej krowę, zatytułowanej „Fangor” Wojciecha Fangora. „Relief” i „Kompozycja” pochodzą z tego samego okresu i nurtu w polskiej sztuce, jakim było w latach 60. „malarstwo materii”. Wojciech Fangor, tworzył również w tym samym czasie, choć w nieco innym duchu, natomiast konserwowany obiekt powstał dużo później - w 2005 roku. „Relief” oraz „Kompozycję”, łączy nie tylko podobna tendencja twórcza zmierzająca do „sztuki materii”, ale też wspólna myśl i idea, przyświecająca twórcom, tego niezwykle ważnego momentu w rozwoju rodzimej sztuki, decydującego o kształcie „nowoczesności”. Spójność artystyczna konserwowanych dzieł sztuki, ułatwiła dogłębne przeanalizowanie ich znaczeń oraz intencji artystów, a także pomogła właściwie zinterpretować dzieła, co stanowiło nieodzowny element badawczej pracy konserwatorskiej, niezwykle ważnej dla interdyscyplinarnych obiektów sztuki współczesnej.

Aby nie dopuścić do naruszenia pierwotnego wyrazu artystycznego wielowymiarowych obiektów, niezbędne było przeprowadzenie szczegółowej analizy twórczości ich autorów, w kontekście kulturowym, historycznym oraz biograficznym. Kolejnym etapem pracy, prowadzącym do lepszego zrozumienia wymowy oraz charakteru dzieł sztuki, było zbadanie ich struktury, poprzez wykonanie badań specjalistycznych, których wyniki pozwoliły poznać technologię obiektów i przystąpić do ustalenia projektu konserwatorskiego. Zrozumienie treści, funkcji i budowy, umożliwiło właściwe rozpoznanie obiektów, w stopniu umożliwiającym wyznaczenie programu zabiegów konserwatorko – restauratorskich oraz podjęcie działań, bez ryzyka zniekształcenia przekazu autorskiego.

Po przeprowadzonych badaniach, przystąpiono do analizy technologiczno – materiałoznawczej, służącej rozpoznaniu procesów zachodzących w rozbudowanej strukturze obiektów i określeniu problemów konserwatorskich. Niezbędne w przypadku obiektów sztuki współczesnej jest ustalenie ich budowy oraz indywidualne podejście do zdiagnozowanych problemów. Ponieważ w przypadku tak złożonych obiektów, nie jest możliwe stosowanie uniwersalnych metod, należało ustalić autorski program konserwacji, dostosowany do potrzeb i specyfiki każdego z nich.

Wspólnym mianownikiem dla konserwowanych przeze mnie obiektów jest problematyka materiałów plastycznych, użytych w procesie twórczym, ich nietypowe dla środków artystycznych właściwości oraz wpływ na kształt i percepcję dzieła, czemu poświęcam teoretyczną część niniejszego magisterium. Procesy zachodzące w ich strukturze oraz sposób użycia, niewłaściwy z pierwotnym przeznaczeniem, zaważyły na rodzaju zmian oraz zniszczeń, jakie zaszły w obiektach. Dokonano analizy rozpoznanych materiałów oraz rozważono możliwości użycia ich jako środków konserwatorskich w procesie restauracji dzieł lub też zastąpienia ich substancjami alternatywnymi, zgodnymi z techniką oryginału. Nietypowe materiały plastyczne, wykorzystywane jako artystyczne środki przekazu, często nieodporne na starzenie, są trudne lub też niemożliwe do zachowania w postaci niezmienionej. Aby ingerencja w tkankę malarską obiektów nie naruszała ich idei i nie ingerowała w warstwę intelektualną oraz estetyczną obioru, dobór odpowiednich środków poprzedzono wieloma próbami i testami materiałów, wytypowanych pod względem stabilności chemicznej oraz fizycznej, wzajemnych kombinacji substancji, kompatybilności z oryginałem, a także możliwości połączeń z technikami tradycyjnymi. Przeprowadzone badania, umożliwiły podjęcie działań konserwatorskich oraz właściwe przeprowadzenie zaplanowanych zabiegów, opisanych szczegółowo w dokumentacjach konserwatorskich tomu I, II oraz III, stanowiących części magisterium wraz z opracowaniem zagadnienia konserwatorskiego dotyczącego nietypowych materiałów plastycznych w obiektach sztuki współczesnej oraz problematyki ich konserwacji.

Praca magisterska złożona jest z integralnych części, które stanowią:

Tom IA – poświęcony jest konserwacji obiektu „Relief” Jadwigi Maziarskiej; zawartość tomu IA obejmuje wstęp do tej części pracy magisterskiej, będący wprowadzeniem do tematu; część, dotyczącą życia i twórczości Jadwigi Maziarskiej oraz pogłębioną analizę stylistyczno - ikonograficzną „Reliefu”, na tle kulturalnym i historycznym, a także opis nurtu „malarstwa materii”, w jaki wpisuje się konserwowane dzieło sztuki; część badawczą, dotyczącą zagadnień konserwatorskich, zawierającą szczegółowy opis problematyki zniszczeń obiektu; kolejną część stanowi dokumentacja konserwatorska; podsumowanie przeprowadzonej konserwacji – restauracji; wnioski dotyczące części praktycznej magisterium; bibliografię; spis fotografii oraz ilustracji zawartych w tekście oraz sprawozdanie z badań specjalistycznych wraz z załącznikami.

Tom IB – jest uzupełnieniem tomu I A i stanowi dokumentację fotograficzną „Reliefu” Jadwigi Maziarskiej wraz z opisem metodyki wykonania fotografii oraz ich spisem.

Tom II – zawiera dokumentację konserwatorską oraz fotograficzną „Kompozycji” Jerzego Tchórzewskiego, wraz z opisem życia i twórczości artysty oraz podsumowaniem przeprowadzonej konserwacji – restauracji; bibliografię; spis fotografii oraz ilustracji zawartych w tekście i dokumentacji fotograficznej, a także opis metodyki wykonania; sprawozdanie z badań specjalistycznych i załączniki.

Tom III - stanowi dokumentację konserwatorską oraz fotograficzną obiektu przedstawiającego polichromowany odlew krowy, zatytułowanego „Fangor” Wojciecha Fangora; opis życia i twórczości artysty; podsumowanie przeprowadzonej konserwacji – restauracji; bibliografię; spis fotografii oraz ilustracji zawartych w tekście i dokumentacji fotograficznej, z opisem metodyki wykonania; sprawozdanie z badań specjalistycznych oraz załączniki.

Integralną częścią pracy magisterskiej jest wspomniana wyżej praca teoretyczna o tytule „Nietypowe materiały plastyczne w obiektach sztuki współczesnej oraz problematyka ich konserwacji”.

Nietypowe materiały plastyczne w obiektach sztuki współczesnej oraz problematyka ich konserwacji

KATARZYNA MIKSTAL

promotor: prof. dr hab. Iwona Szmelter

Opieka nad dziedzictwem sztuki współczesnej wymaga od jej opiekunów nie tylko wiedzy z zakresu historii sztuki, konserwacji i prewencji. Nowoczesne obiekty są, rzec można- niezwykle wymagające. Zarówno odbiorca, jak i kolekcjoner, pracownik muzeum czy tez instytucji kultury, gromadzących dzieła sztuki we wszelkiej postaci, zobowiązany jest bowiem do intelektualnego zaangażowania w odbiór dzieł o materialnym jak i niematerialnym charakterze. Obcowanie ze sztuką w sposób świadomy i wrażliwy daje jedyną możliwość zrozumienia jej dzieł, gdyż intencje artystów nie są zwykle jasne, odwołują się do intelektu i pozawerbalnych znaczeń, a nie tylko estetyki, czy alegorii, jak miało to miejsce W tradycyjnych dziełach. Świadome zaangażowanie, wychodzące poza odbiór doznań wizualnych, jest nieodzownym elementem procesu poznania współczesnej sztuki, wymagającej zrozumienia zjawisk artystycznych, kulturowych i społecznych, na których tle się rodziła. Jako współcześni odbiorcy poruszający się w przestrzeni publicznej, spotykamy różnorodne formy artystycznej wypowiedzi, takie jak street art, czy rozmaite zjawiska para artystyczne, prezentowane na festiwalach, czy w trakcie eventów. Wszelka działalność artystyczna buduje naszą rzeczywistość i wpływa na kształt kultury oraz sztuki, obecnej dziś już nie tylko w muzealnych i galeryjnych „white cubach”. Zmuszani jesteśmy także do odbioru niechcianej kakofonii ikonograﬁcznego „śmietnika”, bilbordów i reklam, wkraczających brutalnie w wizualną sferę miejskiej przestrzeni. Wyczulony odbiorca, potraﬁ jednak odnaleźć w niej zjawiska warte uwagi i refleksji. Aby zadbać o ich przetrwanie, należy w sposób otwarty, niepozbawiony intelektualnego i emocjonalnego zaangażowania, stać się ich świadomym odbiorcą. Ponieważ wydarzenia artystyczne, są zwykle zwierciadłem społecznych przemian, nastrojów panujących w środowiskach twórczych i generalnym odbiciem współczesności, w całej rozciągłości zachodzących w niej zjawisk, krytycy i konserwatorzy, zobowiązani do interpretacji sztuki, nie mogą ich nie pojmować. Rola konserwatora rozszerza się dziś do uczestnictwa w kulturze, której jest przecież adwokatem, walcząc o zachowanie jej świadectw. Kultura splata się bowiem ze sztuką, tworząc niejako monolityczne dziedzictwo intelektualne, którego świadectwem są niekiedy dzieła o niezwykle ulotnej istocie. Najnowsza sztuka, zmienna niczym moda, fascynacja, pogoda, czy też nastrój, różnorodna bardziej niż kiedykolwiek, opisuje nasze czasy, stając się ich znakiem. Czym jest bowiem dzieło, jeśli nie odzwierciedlaniem stanu duchowego artysty, na który wpływa szereg otaczających go bodźców, takich jak radość, nostalgia czy też żądza wzbudzenia sensacji, będącej zwykle synonimem bogactwa. Napędem dla działań twórczych. niewątpliwie jest też rynek sztuki, lecz kluczem dla ich zrozumienia jest erudycyjna obserwacja, wymagająca zaangażowania i wiedzy, lecz także wrażliwości. Współczesny konserwator, który dwójnasób poznaje dzieło: emocjonalnie i strukturalnie, nie może poprzestać na badaniach stricte naukowych. Właściwe rozpoznanie i zrozumienie go, jest przecież zawodowym imperatywem, który od ogółu do szczegółu. wiedzie do zgłębienia istoty dzieła. Artystyczne znaczenie obiektu oraz intencje twórcy, decydują o formie i granicy interwencji konserwatorskiej, rozpatrywanej dla każdego obiektu indywidualnie. Kontekst kulturowy i historyczny, działalność artysty, jego biograﬁa i umiejscowienie W niej dzieła, są zatem niezwykle ważnym etapem na drodze konserwatorskiego działania, pozwalającym zrozumieć ideę i znaczenie materii. Obiekt, niczym pacjent, poddany winien być wywiadowi, poprzedzającemu powzięcie decyzji o sposobie leczenia. W konserwacji wszelka interwencja wymaga bowiem nie tylko identyﬁkacji materiału, ale również jego znaczenia. Tworzywo plastyczne, miało w sztuce XX i XX wieku, niebagatelne znaczenie, odzwierciedlało bowiem przemiany w świadomości twórczej artystów, które doprowadziły do progowych wydarzeń, nadających kształt współczesności w sztuce. Zafascynowana fenomenem nowoczesnej sztuki, poświęcam swoją pracę opisowi wybranych przeze mnie zjawisk artystycznych oraz zagadnień, które w moim mniemaniu przerwały ciągłość tradycyjnych tendencji w sztuce, by w ciągu zaledwie jednego wieku, przejść od hołdowania rzemiosłu i materii, do zachwytu nad nowoczesnością, ustanawiając jako wartości nadrzędne, ideę sztuki oraz intelektualne

podejście do niej.

W pierwszym rozdziale niniejszej pracy, dokonuję systematyzacji i wyjaśniam pojęcia „nowoczesności” i „współczesności”, wyznaczając im umowne granice, pozwalające we właściwy sposób operować tymi, kluczowymi dla dalszych rozważań słowami. Opisuję znaczenie dzieła sztuki w świadomości jego twórcy, pokazując zależność między dziełem, a tworzywem oraz zmieniającą się rolę materii, na przestrzeni rozwoju współczesnej sztuki. Poruszam temat zjawiska buntu przeciw jej tradycyjnym formom, poprzez nakreślenie okoliczności wprowadzenia ready mades, za sprawą sztuki Dada. Ponadto rozważam przypadki obojętności twórców wobec losów ich dzieła, na przykładzie fascynacji artystów destrukcją własnych prac. Opisuję ruchy artystyczne, powstające w odpowiedzi na konsumpcjonizm, wymieniam twórcze prowokacje, charakteryzuje sztukę akcji oraz wymieniam niektóre dzieła, wykorzystujące odpady na cele artystycznej kreacji. Na podstawie tych zjawisk objaśniam przetransponowanie siły wyrazu materii, na rzecz samej idei, co zapoczątkowuje konceptualizm, wyrażony prymatem idei nad przedmiotem, który pokrótce opisuję.

Rozdział drugi obrazuje rolę tworzywa artystycznego, stanowiącego jedynie nośnik idei, w obliczu rozwoju arte povera, gdzie „uboga” materia była eksponowana z wykorzystaniem jej ekspresji i znaczenia, a niekiedy profanowana w sposób świadomy. Rozwój sztuki efemerycznej, ugruntował jej marginalne znaczenie. Omawiam problemy związane z wykorzystaniem w dziełach sztuki nietrwałych materiałów. których wprowadzenie do kolekcji muzealnych zaowocowało powstaniem etycznego przyzwolenia na potępiane dotąd działania w dziedzinie konserwacji, takie jak rekonstrukcja, replika, re-instalacja, czy emulacja, których znaczenie wyjaśniam na przykładzie wybranych dzieł.

Rozdział trzeci, jest najobszerniejszą częścią niniejszej pracy. Stanowi opis historii inkorporacji tworzyw syntetycznych w obszar sztuki, wraz z charakterystyka wybranych substancji i produktów, ich właściwości oraz problemów konserwatorskich, jakie wiążą sie z ich użyciem. Wymieniam metody ich konserwacji oraz prewencji, zaczerpnięte z literatury przedmiotu. Opisuje m.in. polichlorek winylu, jako tworzywo wykorzystywane do sporządzania folii i tapicerek oraz przytaczam przykłady prac wykonanych z jego użyciem. Omawiam sposoby klejenia tworzyw sztucznych oraz poddaje charakteryzacji żywice poliestrowe, wymieniając sposoby jej konserwacji, na przykładach interwencji konserwatorskich, przeprowadzonych w obiektach z poliestrem. Prezentuje właściwości szyb z polimetakrylanu metylu, charakterystyczne dla nich spękania włoskowate, zachodzące W ich strukturze pod wpływem stresu oraz prezentuje metody czyszczenia powierzchniowego tworzyw syntetycznych. Na przykładzie poliuretanów, wyjaśniam proces fotooksydacji oraz dokonuje charakterystyki pianek i gąbek, produkowanych na bazie tych tworzyw. Ponadto sygnalizuje zagrożenie tworzyw sztucznych atakiem mikrobiologicznym oraz proponuje optymalne warunki ich przechowywania. Na końcu zamieszczam chronologiczny spis wprowadzenia poszczególnych polimerów na rynek komercyjny oraz zamieszczam tabele ich rozpuszczalności w najpopularniejszych rozpuszczalnikach.

Ostatni rozdział niniejszej pracy jest moją autorską narracją poświeconą opisowi zabiegów oraz testów konserwatorskich, wykonanych na dwóch makietach w technice mieszanej o zróżnicowanych podłożach i środkach malarskich, wykonanych w trakcie zajęć kursowych, odbytych W ramach programu LPP Erasmus, na uniwersytecie Complutense w Madrycie.

Zastosowanie wosku w rzemiośle artystycznym i sztuce

KAROLINA LIZAK
promotor: dr Joanna Czernichowska

recenzent: prof. dr hab. Iwona Szmelter

Niniejsza praca jest teoretyczną częścią pracy magisterskiej (Częścią III). Jest rozprawą na temat zastosowań materiałów woskowych w rzemiośle artystycznym i sztuce.
We wstępie przedstawiono charakterystykę grupy substancji woskowych – materiału, który z wielu i różnorakich względów znalazł szerokie zastosowanie zarówno w rzemiośle artystycznym, jak i w sztuce. W następnych rozdziałach omówiono zastosowania wosku w technikach rzemieślniczych i artystycznych na przestrzeni dziejów w odniesieniu do ideowego oraz mimetycznego znaczenia tego materiału. Każdy podrozdział prezentuje osobne zastosowania: począwszy od rzemieślniczego, praktycznego zastosowania funkcji oświetlania, która jednak jako taka zawsze związana była i jest ze znaczeniami symbolicznymi, poprzez czysto praktyczne zastosowania w różnych rzemiosłach, w tym także w realizacjach z pogranicza rzemiosła i sztuki, oraz nauki, aż po czysto artystyczne zastosowania w malarstwie i rzeźbie, aby na końcu znaleźć zastosowanie także w konserwacji restauracji obiektów sztuki i rzemiosła. Z tego względu przekrój omówionych tematów jest szeroki. Czasami, ze względów ideowych niemożliwe jest zastosowanie ścisłego podziału wykorzystania wosku jako materiału rzemieślniczego i artystycznego. Mając u początku przede wszystkim znaczenia sakralne, te dwa zastosowania łączą się ze sobą, aby z czasem, z jednej strony być wykorzystanymi w służbie nauki, dając początek nowożytnemu opisaniu wiedzy medycznej, a z drugiej strony strony stać się aktorami ludycznych przedstawień, począwszy od przedstawień sakralnych, poprzez dziennikarskie XVIII-wieczne sceny, aż po XIX-wieczne gabinety i współczesne muzea figur woskowych.
Pozorny rozrzut tematów: począwszy od świec woskowych – funkcje sakralne i oświetlenie, poprzez tabliczki woskowe ze stilusami, jako dawne przybory piśmiennicze – zapis historii i funkcje handlowe, pieczęcie woskowe – zapis historii i funkcje handlowe, wykorzystanie wosku w technice „wosku traconego” – rozwój rzemiosł i przemysłu, następnie tak zwane mulaże – czyli anatomiczne modele woskowe i maski pośmiertne woskowe – nowożytna wiedza medyczna i ludyczne przedstawienia, aż po przede wszystkim: dary wotywne, agnuski, sakralne rzeźby woskowe, malarska technika enkaustyczna i ostatecznie wosk w sztuce współczesnej – rozwój sztuk pięknych, miał na celu zwrócenie uwagi na szerokie i różnorakie zastosowanie tego materiału na przestrzeni historii.
Ostatnią, trzecią częścią pracy jest zwięzłe omówienie zastosowania wosku w konserwacji i restauracji dzieł sztuki.
Prezentowana praca powstała w wyniku zainteresowania autorki omawianym materiałem i jest poniekąd uzupełnieniem Części I pracy magisterskiej, której tematem jest konserwacja i restauracja obiektu sztuki nowoczesnej autorstwa Jadwigi Maziarskiej – obrazu wykonanego w technice mieszanej, z woskiem (parafiną) jako podstawowym materiałem artystycznym. Tę problematykę podjęto również ze względu na małą popularność tematu i brak szerszych opracowań w literaturze polskiej, w tym także niedostatecznych omówień zagadnienia od strony konserwatorskiej. Niestety, materiał woskowy nie jest, jak dotychczas głównym przedmiotem zainteresowań specjalistów, ustępując miejsca innym, popularniejszym materiałom.
Wosk pojawiał się, i pojawia się nadal w sztuce, w różnych obiektach użytkowych oraz związanych z obrzędowością. Nigdy nie był najpopularniejszym medium, jednakże ze względu na specyficzne, niepowtarzalne cechy, znajdował swoich miłośników, jak chociażby autorka obrazu, będącego przedmiotem pracy magisterskiej – Jadwiga Maziarska. Materiał woskowy pozwala uzyskać unikatowe efekty wizualne, mimetycznie, niezwykle wiernie oddając charakter form biologicznych. Ponadto, jego cechy takie jak miękkość, łatwość uzupełniania innymi materiałami, oraz niska temperatura mięknięcia wpływały na szerokie wykorzystanie wosku do różnorakich celów.